У апошнія тыдні асноўная частка ваенных навін з Украіны так ці інакш звязаная з трыма групамі падзей. Адна з іх — расійскія ўдары па ўкраінскіх электрастанцыях і іншых аб’ектах энергетычнай інфраструктуры — закранае ўсю ўкраінскую тэрыторыю: ад заходняга Львова да ўсходняга Харкава. Дзве іншыя датычаць падзей непадалёк ад лініі судакранання расійскіх і ўкраінскіх войскаў. Першая — гэта ўпарты расійскі наступ на Данбасе, дзе галоўнай мэтай РФ пасля захопу Бахмута і Аўдзееўкі стаў гарадок Часаў Яр. Другая група прыфрантавых падзей — гэта сістэматычныя расійскія абстрэлы і разбурэнне гарадоў у памежных абласцях Украіны — у першую чаргу Харкава, але таксама Чарнігава, Сум і іншых. Разбіраемся, чаму расіяне ў гэтыя тыдні так імкнуцца прасунуцца наперад на Данбасе і навошта яны бамбардуюць памежныя гарады Украіны.
Франты бываюць розныя
Поўнамаштабнае расійскае ўварванне ва Украіну пачалося ў лютым 2022 года па ўсёй даўжыні расійска-ўкраінскай мяжы. І нават ва ўсходняй частцы беларуска-ўкраінскай, адкуль расіяне з дазволу Лукашэнкі ўварваліся ў Кіеўскую, Жытомірскую і Чарнігаўскую вобласці. Аднак бліцкрыг праваліўся, і ўжо ў першай палове красавіка 2022 года УСУ цалкам вызвалілі Кіеўскую, Жытомірскую, Чарнігаўскую і Сумскую вобласці. А ў верасні адбілі захопленыя раёны на поўначы і ўсходзе Харкаўскай вобласці (а таксама часткі Данецкай і Луганскай абласцей). Крыху пазней сюды ж дадаўся вызвалены Херсон і яго ваколіцы.
Выгнаўшы войскі агрэсараў са сваёй тэрыторыі ў Жытомірскай, Кіеўскай, Чарнігаўскай, Сумскай і на поўначы Харкаўскай абласцей, УСУ не сталі развіваць поспех і спыніліся на расійскай мяжы. Баявыя дзеянні на гэтым участку фронту з таго часу сціхлі.
Фактычна фронт расійска-ўкраінскай вайны «раздвоіўся» і цяпер складаецца з адносна «мірнай» і «ваеннай» частак. Умоўная мяжа паміж імі праходзіць цяпер па рацэ Аскол ва ўсходняй частцы Харкаўскай вобласці. На ўсход і на поўдзень ад яе ідзе сапраўдная поўнамаштабная вайна. А на захад баявыя дзеянні абмяжоўваюцца рэйдамі дыверсійных груп праз дзяржаўную мяжу і абстрэламі. Тут, на мяжы Сумскай вобласці Украіны і Белгародскай вобласці Расіі, пакуль нават існуе апошні дзейны памежны пераход «Калацілаўка — Пакроўка» ў статусе гуманітарнага калідора (праўда, працуе ён толькі для бежанцаў з акупаваных Расіяй рэгіёнаў Украіны і толькі ў адным кірунку — з Расіі ва Украіну).
Такім чынам, пасля выгнання расіян з паўночных абласцей Украіны «цэнтр цяжару» расійска-ўкраінскай вайны прыпадае на паўнавартасны фронт на паўднёвы ўсход ад ракі Аскол. Але падзеі апошніх месяцаў выглядаюць так, нібыта Расія спрабуе змяніць статус-кво на захад ад гэтай воднай артэрыі. Ці так гэта насамрэч?
Чаму Расія актывізавала наступ на Данбасе і навошта ёй Часаў Яр?
Для пачатку разбяромся з тым, што цяпер адбываецца на «гарачай» палове расійска-ўкраінскага фронту. Тут пасля захопу расіянамі Аўдзееўкі галоўным «пастаўшчыком» навін стаў невялікі горад Часаў Яр у Бахмуцкім раёне Данецкай вобласці.
Фактычна гэта заходняе прадмесце буйнейшага Бахмута — ускраіны гарадоў дзеліць менш за пяць кіламетраў па простай лініі. Сам па сабе Часаў Яр не мае нейкай выбітнай стратэгічнай каштоўнасці. Але гэта апошні адносна буйны населены пункт і транспартны вузел на дарозе з Бахмута да вялікіх гарадоў Краматорскай агламерацыі (уласна Краматорска, а таксама Славянска і Дружкоўкі) і Канстанцінаўкі. Нагадаем, што Краматорск са жніўня 2014 года — месца знаходжання Данецкай абласной адміністрацыі — то-бок фактычна абласным цэнтрам Данецкай вобласці Украіны.
Акрамя адміністрацыйнага і гаспадарчага значэння Краматорская агламерацыя і Канстанцінаўка — гэта найважнейшыя звёны ўкраінскай абароны на ўсходзе. Яе гіпатэтычны прарыў створыць велізарныя праблемы для УСУ. А мясцовасць паміж Часавым Ярам і мяжой гэтага пояса ўмацаванняў уяўляе сабой пераважна адкрытыя палі, не асабліва прыдатныя для ўстойлівай абароны. Адсюль і выцякае стратэгічнае значэнне Часава Яра як апошняга перадполля — умацаванага перадавога абарончага раёна наперадзе галоўнай паласы абароны УСУ.
Пра значэнне, якое расійскае камандаванне надае баям на тым ці іншым кірунку, можна меркаваць па войсках, якія яно задзейнічае для аперацый. Напрыклад, трохі на поўнач, на Сіверскім напрамку, спрабуюць наступаць штрафныя падраздзяленні «Шторм» (яны складаюцца пераважна з былых зняволеных і іншых людзей, што нечым «правініліся») і часткі са складу 2-га армейскага корпуса самаабвешчанай ЛНР. Другагатункавыя часткі са складу 1-га армейскага корпуса самаабвешчанай ДНР дзейнічаюць і на поўдзень, у раёне Аўдзееўкі.
Але вось у наступе на Часаў Яр расіяне задзейнічалі сваю вайсковую эліту — паветрана-дэсантныя войскі. Тут адзначаныя часткі 98-й гвардзейскай паветрана-дэсантнай дывізіі Заходняй вайсковай акругі (месца пастаяннай дыслакацыі — Іванаўская і Кастрамская вобласці). У прыватнасці, 331-ы гвардзейскі паветрана-дэсантны полк. Таксама тут дзейнічае 200-я асобная гвардзейская мотастралковая брыгада Паўночнага флоту (месца пастаяннай дыслакацыі — Мурманская вобласць). Гэтая «арктычная» брыгада ўжо была разбитая УСУ ў 2022 годзе на іншым важным напрамку — на поўнач ад Харкава. А пасля папаўнення трапіла пад Часаў Яр.
Зрэшты, ёсць тут і менш каштоўныя ў баявым плане фарміраванні, цалкам прыдатныя для правядзення «мясных штурмаў» (то-бок спробаў захапіць новыя тэрыторыі, кідаючы пад агонь праціўніка вялікую колькасць дрэнна ўзброеных людзей). Напрыклад, 1486-ы «Ленінградскі» полк, укамплектаваны дрэнна падрыхтаванымі мабілізаванымі з рэгіёнаў паўночнага захаду Расіі (Санкт-Пецярбурга, Ленінградскай, Архангельскай, Мурманскай абласцей і Рэспублікі Комі).
Паводле інфармацыі галоўнакамандуючага УСУ генерал-палкоўніка Аляксандра Сырскага, актывізацыя наступальных дзеянняў расіян пад Часавым Ярам звязаная з тым, што ўзяцце менавіта гэтага гарадка расійскае камандаванне вырашыла прымеркаваць да свята Дня Перамогі 9 траўня.
Другая прычына зацятых спробаў расіян «пасунуць» тут фронт датычыць не толькі Часава Яра, але і ўсяго Данбаса. Гэта недахоп ва УСУ боепрыпасаў, ваеннай тэхнікі і ўзбраенняў, якая дапамагае расіянам дасягаць поспехаў у рэалізацыі іх захопніцкіх планаў. Дэфіцыт неабходных для вядзення вайны рэсурсаў асабліва абвастрыўся з канца мінулага года, калі Кангрэс ЗША не змог прыйсці да згоды і ўхваліць новы пакет дапамогі для Украіны.
Паколькі ЗША — ключавы донар вайсковай і фінансавай дапамогі Украіне, з гэтага моманту для расійскіх войскаў адкрылася пэўнае «акно магчымасцяў». У ім яны ў поўнай меры могуць выкарыстоўваць сваю перавагу ў колькасці бранятэхнікі, артылерыі, боепрыпасаў.
Аднак у лютым гэтага года Сенат ЗША ўхваліў пакет дапамогі Украіне, Ізраілю і Тайваню на суму 95 мільярдаў даляраў, 60 мільярдаў з якіх мусіць пайсці Украіне. Гэта не азначала закрыцця расійскага акна магчымасцяў — бо для вылучэння дапамогі патрабавалася яшчэ яго ўхвала з боку Палаты прадстаўнікоў. Але ў аўторак, 16 красавіка, відаць, пачала закрывацца і гэтая створка. Спікер ніжняй палаты амерыканскага парламента рэспубліканец Майкл Джонсан, які два месяцы ставіў палкі ў колы нават разгляду законапраекта пра дапамозе Украіне, Ізраілю і Тайваню, абвясціў, што Палата прадстаўнікоў нарэшце разгледзіць гэтае пытанне.
Цікава, што з мёртвай кропкі вылучэнне амерыканскай дапамогі Украіне і астатнім саюзнікам зрушылася пасля нядаўняй іранскай атакі на Ізраіль. У размове з журналістамі Джонсан заявіў: «Мы ведаем, што свет назірае за намі, каб убачыць, як мы адрэагуем. Людзі сочаць за тым, ці зможа Амерыка стаць на абарону сваіх саюзнікаў, абараняючы свае інтарэсы па ўсім свеце. І мы гэта зробім».
Хутчэй за ўсё, Кангрэс ухваліць вылучэнне дапамогі Украіне — і паток боепрыпасаў і зброі для УСУ зноў павялічыцца. А гэта значыць, што самы ўдалы час для расійскіх наступальных дзеянняў падыходзіць да канца. Разумеючы гэта, камандаванне РФ, відаць, намагаецца выціснуць максімум са спрыяльнай для сябе сітуацыі — і спрабуе наступаць адразу на некалькіх напрамках. Бо калі ў расіян не атрымаецца захапіць той жа Часаў Яр да аднаўлення паўнавартаснай вайсковай дапамогі ад ЗША Украіне, то пасля гэта будзе зрабіць яшчэ складаней — калі наогул магчыма.
Чаму расіяне б’юць па Харкаве і іншых памежных гарадах на «спакойным» участку фронту?
Цяпер вернемся да «спакойнай» часткі расійска-ўкраінскага фронту — той, якая ўжо больш за год праходзіць па дзяржаўнай мяжы паміж дзвюма краінамі на захад ад ракі Аскол. Тут расіяне наносяць ракетныя і бомбавыя ўдары па многіх украінскіх гарадах (напрыклад, учора, 17 красавіка, некалькі расійскіх ракет ударылі па Чарнігаве — колькасць загінулых і пацярпелых перавысіла паўсотні чалавек). Але галоўнае месца прыкладання іх намаганняў у апошнія месяцы — Харкаў.
Другі па колькасці насельніцтва горад Украіны расійская армія хацела захапіць яшчэ ў самым пачатку вайны — як і Кіеў. Але ўпарты супраціў абаронцаў горада паставіў крыж на гэтых планах, а потым паспяховае контрнаступленне УСУ дазволіла выцесніць войскі агрэсара за дзяржаўную мяжу, у Белгародскую вобласць. Пасля гэтага Харкаў застаўся, па сутнасці, прыфрантавым горадам — бо ад мяжы з Расіяй яго паўночную ўскраіну аддзяляюць усяго 20 кіламетраў.
Расіяне б’юць па Харкаве ўсю вайну. Так, 30 снежня 2023 года і 19 студзеня гэтага расіяне абстрэльвалі ракетамі харкаўскія гатэлі. Але вясной гэтага года ўдары па горадзе набылі сістэмны характар. Паводле яго мэра Ігара Церахава, расіяне знішчаюць літаральна ўсё: жылыя дамы, офісы, крытычную інфраструктуру, аб’екты энергетыкі. Харкаў спрабуюць знішчыць цэлымі хвалямі атак крылатых ракет і беспілотнікаў.
Самай відавочнай прычынай росту гэтых падзей выглядае магчымая спроба захапіць гэты горад. Адразу пасля заканчэння прэзідэнцкіх выбараў у Расіі, у ноч на 18 сакавіка, Уладзімір Пуцін пракаментаваў заяву губернатара Белгародскай вобласці Вячаслава Гладкова, у якой чыноўнік прапанаваў захапіць Харкаў і далучыць яго да свайго рэгіёна. Нібыта гэтая мера мусіць абараніць Белгарад ад абстрэлаў з боку УСУ (таго, што ніякіх абстрэлаў Белгарада з боку УСУ наогул не было да пачатку расійскага ўварвання ва Украіну, Гладкоў, зразумела, не згадаў).
«Я цяпер не гатовы гаварыць наконт таго, што і як мы павінныя далучаць і калі. Але не выключаю, што, маючы на ўвазе трагічныя падзеі, якія адбываюцца сёння, мы вымушаныя будзем у нейкі момант, тады, калі палічым мэтазгодным, стварыць пэўную санітарную зону на сённяшніх тэрыторыях, падпарадкаваных кіеўскаму рэжыму (так у Расіі называюць законна выбраныя органы ўкраінскай улады. — Заўв. рэд.)», — сказаў Пуцін.
Глыбіні такой «санітарнай зоны» ён не ўдакладніў — але ў ёй можа быць хоць нейкі ваенны сэнс, калі яна будзе адпавядаць далёкасці стральбы артылерыйскіх гармат самых распаўсюджаных калібраў — то-бок некалькі дзясяткаў кіламетраў. У такім выпадку Харкаў мусіць будзе трапіць у гэтую самую санітарную зону — гэтак жа як і яшчэ адзін абласны цэнтр Украіны — Сумы.
22 сакавіка выданне «Вёрстка» са спасылкай на крыніцы ў Міністэрстве абароны і адміністрацыі прэзідэнта РФ паведаміла, што расійскія вайскоўцы плануюць аперацыю па акружэнні Харкава — і з гэтай мэтай хочуць правесці прыхаваную мабілізацыю прыкладна 300 тысяч чалавек. Паводле суразмоўцы журналістаў з адміністрацыі расійскага прэзідэнта, Харкаў нібыта плануецца захапіць у «зберагальным рэжыме»: горад нібыта «ніхто не хоча ператвараць у другі Марыупаль», наадварот, «ёсць ідэя» зрабіць яго вітрынай таго, што расіяне «ўмеюць ваяваць цывілізавана».
Зрэшты, цяперашнія варварскія ўдары па Харкаве не ўкладваюцца ў карціну «гуманнага» захопу горада і практычна перакрэсліваюць гэтую гіпотэзу «Вёрсткі» — хоць, вядома, пакідаюць у сіле імавернасць звычайнага для расіян штурму, пасля якога населеныя пункты аказваюцца сцёртымі з твару зямлі.
Тэорыю пра наступ на Харкаў і іншыя памежныя гарады ў «спакойнай» частцы расійска-ўкраінскага фронту падмацоўваюць і свежыя паведамленні пра фармаванне ў расійскай арміі новай групоўкі войскаў. Раней ва Украіне ваявалі пяць груповак: «Захад», «Цэнтр», «Усход», «Поўдзень» і «Днепр». Але з сярэдзіны красавіка ў зводках расійскага Мінабароны новую назву — групоўка войскаў «Поўнач» — атрымалі часткі ў Белгародскай, Курскай і Бранскай абласцях, якія раней называлі «групоўкай войскаў прыкрыцця мяжы». Каментуючы гэтае перайменаванне, расійскія эксперты выказвалі ўпэўненасць, што пасля яго войскі групоўкі будуць займацца не толькі аховай мяжы, але і «больш важнымі стратэгічнымі мэтамі». Адной з іх называецца стварэнне той самай «санітарнай зоны» на тэрыторыі Украіны, пра якую за месяц да таго казаў Пуцін.
Але ва ўсёй гэтай на першы погляд лагічнай карціне ёсць прыкметныя недахопы, якія прымушаюць дапусціць, што расіяне імкнуцца не захапіць Харкаў, а толькі пераканаць у наяўнасці такога імкнення ўкраінцаў:
- Плануючы буйную ваенную аперацыю, апошняе, што трэба рабіць, — гэта паведамляць пра яе праціўніку. Гэтага правіла імкнуцца прытрымлівацца і расіяне. Напрыклад, перад пачаткам поўнамаштабнага ўварвання ва Украіну ў лютым 2022 года яны ўсяляк адмаўлялі падрыхтоўку да яго.
- Для захопу Харкава ў аглядныя тэрміны ў расіян недастаткова сіл — бо нават штурмы значна меншых Бахмута і Аўдзееўкі цягнуліся доўгія месяцы. Для гэтага патрэбная мабілізацыя ў армію дзясяткаў ці нават сотняў тысяч чалавек — што прызнавалі і суразмоўцы «Вёрсткі». Пакуль інфармацыі пра пачатак маштабнай мабілізацыі няма.
- Хоць сілы для штурму Харкава расіяне нават не пачалі збіраць, інтэнсіўныя ўдары па горадзе доўжацца ўжо некалькі тыдняў. І б’юць расіяне не па вайсковых, а па цывільных аб’ектах — што наогул ніяк не палегчыць ім задачу ў выпадку аблогі ці штурму. То-бок цяперашнія ўдары па мірных аб’ектах наогул ніяк не могуць быць звязаныя з магчымым будучым штурмам, які нават чыста тэхнічна не зможа пачацца раней, чым праз пару месяцаў (час, неабходны на мабілізацыю, плюс час на сцягванне новай групоўкі войскаў пад Харкаў, плюс час, неабходны на пераадоленне ўкраінскай абароны ў 20-кіламетровай паласе ад мяжы да горада).
- Як справядліва заўважыў у сваім тэлеграм-канале ўкраінскі ваенны журналіст Канстанцін Машавец, стварэнне групоўкі войскаў «Поўнач», якая тэарэтычна магла б атакаваць Харкаў, адбылося пасля падзелу расійскай Заходняй вайсковай акругі на дзве — Маскоўскую і Ленінградскую. Кожная з расійскіх вайсковых акругаў фармуе адну з груповак войскаў, якія ваююць ва Украіне. Старая Заходняя акруга адказвала ў гэтай сістэме за групоўку войскаў «Захад», якая ваюе на мяжы Луганскай і Харкаўскай абласцей (на Купянскім і Ліманскім напрамках). Але пры гэтым з яе ж складу была сфармаваная «групоўка войскаў прыкрыцця мяжы» ў Бранскай, Белгародскай і Курскай абласцях. Пасля «раздвойвання» Заходняй вайсковай акругі на Маскоўскую і Ленінградскую таксама «раздвоілася» і яе зона адказнасці на фронце. Цяпер Маскоўская вайсковая акруга адказвае за групоўку «Захад», а Ленінградская вайсковая акруга стала базавай для «Поўначы» — былой групоўкі войскаў прыкрыцця мяжы. Пакуль што стварэнне групоўкі «Поўнач» — не больш чым арганізацыйнае мерапрыемства, якое прыводзіць сістэму кіравання войскамі ў адпаведнасць з іх новай арганізацыйнай структурай.
Як лічыць Машавец, расіяне наўмысна скарысталіся перафарматаваннем групоўкі войскаў прыкрыцця мяжы ў групоўку войскаў «Поўнач» для дэзінфармацыі УСУ, каб прымусіць іх паверыць у хуткі наступ на Харкаў. Тым больш што бачнасць падрыхтоўкі такога наступу стваралася яшчэ раней з дапамогай слоўных інтэрвенцый Пуціна пра стварэнне «санітарнай зоны» і ракетных абстрэлаў Харкава і іншых памежных гарадоў. Насамрэч жа галоўнай мэтай расійскага наступу застаецца Данбас. А з дапамогай імітацыі пагрозы для Харкава і заяваў пра «санітарную зону» Масква спрабуе прымусіць УСУ расканцэнтраваць рэзервы, якіх так не хапае пад Часавым Ярам і на суседніх напрамках.
Тады навошта Крамлю гэтыя ўдары па памежных гарадах?
Але як быць з самімі абстрэламі Харкава, Чарнігава, Сум? Навошта расіяне актывізавалі абстрэлы і б’юць па іх ракетамі і БПЛА, руйнуюць будынкі, забіваюць мірных людзей?
7 красавіка брытанскае выданне The Economist дапусціла, што сапраўднай мэтай удараў па Харкаве з’яўляецца яго ператварэнне ў непрыдатную для жыцця цывільнага насельніцтва «шэрую зону». Гэтая гіпотэза выглядае цалкам рэалістычнай. Выкананне такога плану дазволіць расіянам справакаваць яшчэ адну хвалю гуманітарнага крызісу ва Украіне і Еўропе (бо трэба будзе кудысьці падзець больш чым мільён харкаўскіх уцекачоў). Акрамя таго, так Расія зможа пазбавіць Украіну аднаго з найбуйнейшых прамысловых, навуковых і культурных цэнтраў, не адпраўляючы войскі на самагубныя штурмы.
У адпаведнасці з гэтай гіпотэзай ўдары па Харкаве, Чарнігаве і іншых украінскіх гарадах — гэта працяг усё той жа стратэгіі тэрору, якой Расія прытрымліваецца з самага пачатку поўнамаштабнага ўварвання ва Украіну. Сціранне ўкраінскіх гарадоў з твару зямлі для арміі РФ за два гады вайны ўжо ператварылася ў штодзённасць. І пакуль ва Украіны не хапае сістэм СПА, каб прыкрыць усе свае буйныя населеныя пункты, расіяне будуць выкарыстоўваць такую магчымасць па максімуме.
Што стаіць за ваеннымі зводкамі? «Люстэрка» з дапамогай экспертаў разбіраецца ў стратэгіі, якую выкарыстоўваюць на вайне, каб вы разумелі сутнасць баявых дзеянняў і тое, як яны могуць скончыцца.
Дапамажыце «Люстэрку» ствараць больш такіх матэрыялаў
Станьце патронам «Люстэрка» — журналісцкага праекта, якому вы дапамагаеце заставацца незалежным. Ахвяраваць любую суму можна хутка і бяспечна праз сэрвіс Donorbox.
Усё пра бяспеку і адказы на іншыя пытанні вы можаце даведацца па спасылцы.
